NCERT Solutions | Class 7 Sanskrit Grammar | सन्धि

CBSE Solutions | Sanskrit Class 7
Check the below NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Grammar सन्धि Pdf free download. NCERT Solutions Class 7 Sanskrit Grammar were prepared based on the latest exam pattern. We have Provided सन्धि Class 7 Sanskrit NCERT Solutions to help students understand the concept very well.
NCERT | Class 7 Sanskrit
Book: | National Council of Educational Research and Training (NCERT) |
---|---|
Board: | Central Board of Secondary Education (CBSE) |
Class: | 7th |
Subject: | Sanskrit Grammar |
Chapter: | |
Chapters Name: | सन्धि |
Medium: | Hindi |
सन्धि | Class 7 Sanskrit | NCERT Books Solutions
Sanskrit Vyakaran Class 7 Solutions सन्धि
अधोदत्तानि पदानि अवलोकयत- (निम्नलिखित पदों को देखिए- Look at the words given below.)
सूर्योदयः – (सूर्य + उदयः – अ + उ = ओ)
विद्यार्थी – (विद्या + अर्थी – आ + अ = आ)
जगदीश्वरः – (जगत् + ईश्वरः – त् → द्; द् + ई = दी)
कश्चनः – (क: + चन – श्)
रामोऽपि – (रामः + अपि – अः → ओ; अ → ऽ)
ऊपर दिए गए प्रत्येक पद में पूर्वपद के अन्तिम वर्ण तथा उत्तर पद के प्रथम वर्ण के पास-पास आने से उनमें परिवर्तन आया है। इसी परिवर्तन (विकार) को सन्धि कहते हैं।
सन्धि तीन प्रकार की होती है-
1. स्वर-सन्धि – जब दो निकटवर्ती स्वर वर्णों के मेल से परिवर्तन होता है, वहाँ स्वर-सन्धि होती है; यथा- विद्या + आलयः = विद्यालयः।
2. व्यञ्जन-सन्धि – जब पूर्व पद के अन्तिम वर्ण व्यञ्जन और उत्तर पद के प्रथम वर्ण स्वर अथवा व्यञ्जन का मेल होता है, तब परिवर्तन व्यञ्जन में होता है। यह व्यञ्जन-सन्धि कहलाती है; यथा- जगत् + ईश्वर = जगदीश्वर, रामम् + कथयतु = रामं कथयतु।
3. विसर्ग-सन्धि – जब पूर्व पद का अन्तिम वर्ण विसर्ग और उत्तर पद का प्रथम वर्ण स्वर अथवा व्यञ्जन होता है, तब परिवर्तन विसर्ग में होता है। यह विसर्ग-सन्धि कहलाती है; यथा- बालः + अस्ति = बालोऽस्ति।
ध्यान दें- यहाँ केवल ‘स्वर-सन्धि’ पर ध्यान केन्द्रित किया जाएगा।
स्वर-सन्धि पाँच प्रकार की होती है-
1. दीर्घ-सन्धि – ह्रस्व या दीर्घ ‘अ, इ, उ, ऋ’ के बाद ह्रस्व या दीर्घ समान स्वर आए, तो दोनों के स्थान पर दीर्घ स्वर ‘आ, ई, ऊ, ऋ’ होता है।
2. गुण-सन्धि – जब पूर्व पद के अन्त में ‘अ’ या ‘आ’ और उत्तर पद के आरम्भ में ‘इ’ या ‘ई’ आए, तो ‘ए’ होता है। यदि उत्तर पद के अन्त में ‘उ’ या ‘ऊ’ आए, तो ‘ओ’, ‘ऋ’ आए, तो ‘अर्’ और ‘लु’ आए, तो ‘अल्’ हो जाता है।
3. वृद्धि-सन्धि – जब पूर्व पद के अन्त में ‘अ’ या ‘आ’ आए और उत्तर पद के आरम्भ में ‘ए’ या ‘ऐ’ आए, तो ‘ऐ’ और ‘ओ’ या ‘औ’ आए, तो ‘औ’ हो जाता है।
4. यण-सन्धि – जब पूर्व पद के अन्त में ह्रस्व अथवा दीर्घ ‘इ, उ, ऋ या लु’ हों उसके बाद उत्तर पद के आरम्भ में कोई भी असमान (भिन्न) स्वर आए, तो उन्हें क्रमशः ‘य, व्, र् और ल्’ हो जाते हैं।
5. अयादि-सन्धि – जब पूर्व पद के अन्त में ए, ऐ, ओ या औ’ आए और उत्तर पद के आरम्भ में कोई भी ‘असमान’ (भिन्न) स्वर आए, तो उन्हें क्रमशः ‘अय, आय, अव् या आव्’ हो जाता है।
नोट- यदि छात्र पाठ्यपुस्तक में आए सन्धियुक्त पदों पर ध्यान दें तथा उसी संदर्भ में सन्धि नियम समझें, तो पाठगत शब्दों का अर्थ भी समझ आ जाएगा और नियम भी स्वतः ही याद रह जाएगा।
अभ्यासः
प्रश्न 1.
संधिविच्छेदं कुरुत- (संधिविच्छेद कीजिए- Disjoin the Sandhi.)(i) शिवालय = ________ + ___________
(ii) विद्यानंदः = ________ + ___________
(iii) कवीन्द्रः = ________ + ___________
(iv) धर्मेशः = ________ + ___________
(v) सूर्योदयः = ________ + ___________
(vi) महोत्सवः = ________ + ___________
(vii) भूर्ध्वम् = ________ + ___________
(viii) यमुनोर्मिः = ________ + ___________
(ix) मातेव = ________ + ___________
(x) महर्षिः = ________ + ___________
(xi) सदैव = ________ + ___________
(xii) एकैकम् = ________ + ___________
(xiii) अत्यधिकम् = ________ + ___________
(xiv) प्रत्येकम् = ________ + ___________
(xv) अन्वेषणम् = ________ + ___________
(xvi) मात्रुपदेशः = ________ + ___________
उत्तरम्-
(i) शिव + आलयः(ii) विद्या + आनंदः
(iii) कवि + इन्द्रः
(iv) धर्म + ईशः
(v) सूर्य + उदयः
(vi) महा + उत्सवः
(vii) भू + ऊर्ध्वम्
(viii) यमुना + ऊर्मिः
(ix) माता + इव
(x) महा + ऋषिः
(xi) सदा + एव
(xii) एक + एकम्
(xiii) अति + अधिकम्
(xiv) प्रति + एकम्
(xv) अनु + एषणम्
(xvi) मातृ + उपदेशः
प्रश्न 2.
सन्धिं कुरुत- (सन्धि कीजिए- Join the Sandhi.)(i) अति + आचारः = ________ + ___________
(ii) प्रति + उपकारम् = ________ + ___________
(iii) अनु + एषणम् = ________ + ___________
(iv) पितृ + आज्ञा = ________ + ___________
(v) सदा + एव = ________ + ___________
(vi) भानु + उदयः = ________ + ___________
(vii) ने + अनम् = ________ + ___________
(viii) पौ + अकः = ________ + ___________
(ix) शिव + आलयः = ________ + ___________
(x) नर + इंद्रः = ________ + ___________
(xi) रजनी + ईशः = ________ + ___________
(xii) रेखा + अंकितः = ________ + ___________
(xiii) महा + ईशः = ________ + ___________
(xiv) माता + इव = ________ + ___________
(xv) नि + ऊनम् = ________ + ___________
उत्तरम्-
(i) अत्याचारः(ii) प्रत्युपकारम्
(iii) अन्वेषणम्
(iv) पित्राज्ञा
(v) सदैव
(vi) भानूदयः
(vii) नयनम्
(viii) पावकः
(ix) शिवालयः
(x) नरेंद्रः
(xi) रजनीशः
(xii) रेखांकितः
(xiii) महेशः
(xiv) मातेव
(xv) न्यूनम्
प्रश्न 3.
उचित विकल्पम् चित्वा रिक्तस्थानेषु लिखत- (उचित विकल्प चुनकर रिक्त स्थानों में लिखिए- Choose appropriate answer and fill in the blanks.)(क) (i) नदी + अत्र = ___________ (नदीत्र, नद्यत्र, नदित्र)
(ii) देवी + इच्छा = ___________ (देव्यीक्षा, देवीच्छा, देवेच्छा)
(iii) लघु + ऊर्मिः = ___________ (लघोर्मिः, लघुर्मिः, लघूर्मि:)
(iv) महा + उदयः = ___________ (महोदयः, महोदयः, महादयः)
(v) सु + आगतम् = ___________ (सुगतम्, स्वगतम्, स्वागतम्)
उत्तरम्-
(i) नद्यत्र(ii) देवीच्छा
(iii) लघूमिः
(iv) महोदयः
(v) स्वागतम्
(ख) (i) नयनम् = ________ + ___________ (ना + अनम्, ने + अनम्, नय + नम्)
(ii) पावकः = ________ + ___________ (पो + अकः, पौ + कः, पौ + अक:)
(iii) नाविकः = ________ + ___________ (नौ + इकः, नो + इक, नौ + विक:)
(iv) अन्विच्छा = ________ + ___________ (अन्वि + इच्छा, अनु + विच्छा, अनु + इच्छा)
(v) गायिका = ________ + ___________ (गे + यिका, गै + इका, गे + इका)
उत्तरम्-
(i) ने + अनम्(ii) पौ + अक:
(iii) नौ + इकः
(iv) अनु + इच्छा
(v) गै + इका
NCERT Class 7 Sanskrit
Class 7 Sanskrit Grammar Chapters | Sanskrit Class 7
NCERT Solutions of Class 7th Sanskrit रुचिरा भाग 2 | Class 7 Sanskrit NCERT Solutions
Sanskrit Solution Class 7 | NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Ruchira Pdf Free Download
-
NCERT Solutions For Class 7 Sanskrit Chapter 1 सुभाषितानि
NCERT Solutions For Class 7 Sanskrit Chapter 2 दुर्बुद्धिः विनश्यति
NCERT Solutions For Class 7 Sanskrit Chapter 3 स्वावलम्बनम्
NCERT Solutions For Class 7 Sanskrit Chapter 4 हास्यबालकविसम्मेलनम्
NCERT Solutions For Class 7 Sanskrit Chapter 5 पण्डिता रमाबाई
NCERT Solutions For Class 7 Sanskrit Chapter 6 सदाचारः
NCERT Solutions For Class 7 Sanskrit Chapter 7 सड.कल्पः सिद्धिदायकः
NCERT Solutions For Class 7 Sanskrit Chapter 8 त्रिवर्णः ध्वजः
NCERT Solutions For Class 7 Sanskrit Chapter 9 अहमपि विद्यालयं गमिष्यामि
NCERT Solutions For Class 7 Sanskrit Chapter 10 विश्वबंधुत्वम्
NCERT Solutions For Class 7 Sanskrit Chapter 11 समवायो हि दुर्जयः
NCERT Solutions For Class 7 Sanskrit Chapter 12 विद्याधनम्
NCERT Solutions For Class 7 Sanskrit Chapter 13 अमृतं संस्कृतम्
NCERT Solutions For Class 7 Sanskrit Chapter 14 अनारिकायाः जिज्ञासा
NCERT Solutions For Class 7 Sanskrit Chapter 15 लालनगीतम्
NCERT Class 7 Sanskrit Grammar Book Solutions
CBSE Class 7th Sanskrit व्याकरण भागः
-
NCERT Solutions For Class 7 Sanskrit वर्णविचारः
NCERT Solutions For Class 7 Sanskrit शब्द-विचार:
NCERT Solutions For Class 7 Sanskrit शब्दरूपाणि
NCERT Solutions For Class 7 Sanskrit धातुरूपाणि
NCERT Solutions For Class 7 Sanskrit कारकम्
NCERT Solutions For Class 7 Sanskrit अव्ययाः
NCERT Solutions For Class 7 Sanskrit प्रत्ययाः उपसर्गाः च
NCERT Solutions For Class 7 Sanskrit वाक्यरचना तथा अनुवादः
NCERT Solutions For Class 7 Sanskrit संख्यावाचक-शब्दाः
NCERT Solutions For Class 7 Sanskrit सन्धि
NCERT Solutions For Class 7 Sanskrit अशुद्धिशोधनम्
NCERT Solutions For Class 7 Sanskrit व्यावहारिकः शब्दकोशः
CBSE Class 7th Sanskrit रचना भागः
-
NCERT Solutions For Class 7 Sanskrit रचना चित्रवर्णनम्
NCERT Solutions For Class 7 Sanskrit रचना पत्रलेखनम्
NCERT Solutions For Class 7 Sanskrit रचना अपठितांश-अवबोधनम्
NCERT Solutions For Class 7 Sanskrit रचना अनुच्छेद / निबन्ध-लेखनम्
NCERT Solutions For Class 7 Sanskrit रचना संवादलेखनम्
NCERT Solutions for Class 12 All Subjects | NCERT Solutions for Class 10 All Subjects |
NCERT Solutions for Class 11 All Subjects | NCERT Solutions for Class 9 All Subjects |
Post a Comment
इस पेज / वेबसाइट की त्रुटियों / गलतियों को यहाँ दर्ज कीजिये
(Errors/mistakes on this page/website enter here)